1810 Sargana Müdafası

27 Ekim 2019 tarihi, Trabzon Akçaabat'ın Sargana Burnu önünden Kavaklı Köyü'ne doğru yapılan Rus çıkarmasına karşı gerçekleşen şanlı Sargana Müdafaasının 209. yıldönümüdür. 27 Ekim 1810 tarihinde tamamlanan Sargana Müdafaası, Trabzon'u denizden işgale yeltenen istilacılara karşı Trabzonluların tarihteki cesur müdafaalarından ve hatta tarihsel süreçte içi zenginleşen Trabzonluluk kimliğini şekillendiren olaylardan biridir.  
 

 

 

Sargana'daki bu önemli olay şu şekilde gerçekleşmiştir. Kafkasların büyük bir bölümünü ellerine geçirerek ordularını Osmanlı'nın Doğu sınırına vardıran Ruslar, 1807 yılından itibaren Trabzon'a yönelik deniz saldırılarını da başlatırlar. Aynı yıl Akçaabat'a çıkarma yapmaya teşebbüs ederler. Bu teşebbüslerini devam ettiren Ruslar, 1810 yılında savaş gemileri ile Akçaabat ilçesinin Sargana mevkiine baskın bir çıkarma yaparlar. Sargana Burnu'na çıkarma yapan Ruslara; Trabzon Valisi Çarhacı Ali Paşa ve Trabzon'daki Osmanlı kuvvetleri dışında, Akçaabat ayanı Sakaoğlu Mahmud Ağa ve eşi Uluvve Hatun'un etrafında kenetlenen Akçaabatlı Kanberoğlu Memiş Ağa ve diğer Akçaabatlılar karşılık verirler. (Bu arada Sakaoğlu Mahmud Ağa'nın, eski Başbakan Hasan Saka'nın dedelerinden olduğunu da belirtelim). Sargana'ya gelen askerler ve siviller, Rusların karada etkili olmalarını engellemek için sadece savunma değil sert saldırılar yaparlar. Yakın mesafeden ve göğüs göğüse büyük bir mücadele sergilenir. Kadınlar da çatışmada bizzat görev alırlar. Bir süre sonra Rus donanması kıyıdan ayrılmak mecburiyetinde kalır. Mahmud Ağa'nın bu savunmada iki evladını kaybettiği aktarılmıştır. Çıkarmaya katılan Rusların mühim bir kısmı öldürülür. Savaş, Trabzon'daki devlet kuvvetlerinin ve sivillerin ortak çalışmasıyla zafere dönüşür. Bununla birlikte, Rus işgal teşebbüsüne karşı müdafaa yapan Müslümanlar ağır kayıplar da verirler. Nitekim, 27 Ekim 1810 tarihinde biten çatışmalar sonucunda, Müslüman sivillerden 921 erkek şehidin yanında 49 kadın şehit olmuştur.
 

 

 

Şehid olan sivillerin çoğu Akçaabat'ın Ahanda (Kavaklı) ve Üstürkiye (Darıca) köylerinden olup, şehidlerin naaşları düşmana kat'i darbenin indirildiği açık sahaya dini merasimle birer birer defnedilmiştir. Dönemin tanıklarına göre bu yeni mezarlık, üç saat içinde köyün dört asırlık mezarlığı kadar bir genişlik arz etmiştir. Burada ebedi istirahatlerine terk edilen şehidlerden karı koca, baba evlat gibi yakın akrabanın mezarları tercihen yan yana açılmış, baş başa hatta koyun koyuna defnedilmişlerdir. Şehidlerin defnedildiği Sargana Mezarlığı'nın etrafı taşlarla çevrilip, yerleri böylece işaretlenmiştir. Fakat şehidlik, 1964'lü yıllarda bölgeden geçen Karadeniz sahil yolunun yapım çalışmaları yanında, mıntıkadaki yapılaşmalardan ve kabirlere yönelik diğer ihmallerden dolayı maalesef yok edilmiştir. Şehidliğin arazisi bugün çoğunlukla sahilden geçen asfalt yolun altındadır. Moskofa karşı dik duran ve yenilmeyen kahramanlar, maalesef asfaltın altında kalmıştır! Akçaabatlı merhum Dr. İrhan Kazancıoğlu bu duruma dair; "Çoğu isimsiz kahramanların orada gördüğümüz mezarlarını ne yazık ki bugün göremiyoruz" diyerek mezarlıklara dair tanıklığını hatıralarında dile getirir. Bu bahsi, merhum diplomat Galip Kemali Söylemezoğlu'nun, "Ölüsüne hürmet etmeyen toplumdan, dirisine fayda gelmez" sözüyle tamamlayalım.
 

 

 

"Vefası Olmayan Bizden Değildir" uyarısından hareketle, Sargana Burnu'nda Sargana şehidlerini ifade eden büyük bir anıt ile şehidliği tarif eden dev bir bayrağa sahip sembolik bir şehidlik yapmalıyız. Giderek bir dolgu alanı haline getirilen hatta yapılaşmayla farklılaşan bu alanı, bize yakışan ve şehide saygı ifade eden bir şekle kavuşturmalıyız. Daha evvel Sargana için yaptırılan ve fakat tarih şuuru verilememiş eller tarafından tahrip edilen rölyefi koruma altına almalıyız. Bu mıntıkayı her türlü çevre kirliliğinden temizlemeliyiz. Kurulacak sembolik şehidlikte ve muhtemel anıt etrafında her yıl 27 Ekim'de Sargana Müdafaasını unutturmayacak resmi tanıtım ve anma programları düzenlemeliyiz. Çünkü Sargana müdafaası, Trabzon'un kurtuluş mücadelelerinden biridir ve 24 Şubat kadar anlamlıdır. Yörede yaptırılacak bir sözlü tarih çalışmasıyla, Sargana müdafaasında şehadete yürüyenlerin ve gazi kalanların şimdiki ailelerine ulaşarak, bu şekilde şehidlerin ve gazilerin isimlerini ortaya çıkarma noktasında ciddi bir mesafe alabiliriz. Her araştırmadan sonra tespit edilen şehidlerin isimlerini, uzman denetiminden sonra, oluşturulacak sembolik şehidlikteki mezar taşlarına peyderpey işlemeliyiz. Böylelikle şehidlere ve onların yol altında kalan mübarek hatıralarına karşı hiç değilse bir vefa yaklaşımı ile özrümüzü sergileyebiliriz.
 

 

 

Bir katkı olması için, Sargana şehidlerinden tespitini yapabildiğim üç aziz şehidin kısa künyelerini ilgili okuyucularla paylaşmak istiyorum. Tespit ettiğim şehidlerden biri kadın olup ismi Ayşe'dir. Şehid Ayşe'nin ismi, merhum Muzaffer Lermioğlu'nun çalışmasında geçmektedir. Diğer isim Mehmed Ağa'dır. Mehmed Ağa, Trabzonlu ünlü şehir tarihçisi Şakir Şevket'in dedesidir. Şakir Şevket'le ilgili bütün çalışmalarda bu bilgi doğrulanmıştır. Sargana Savunması şehidleri arasında mezar taşına sahip tek şehid ise, Akçaabatlı Kapudanoğlu Mustafa Ağa olup, kabir taşı Mersin Mahallesi'ndedir. Sakaoğlu Mahmud Ağa'nın şehid olan ama isimlerini tespit edemediğim iki şehid oğlunu ise, isim tespitinden sonra bu sayı içerisine katmak gerekir. Bu mütevazı isim katkısıyla birlikte 1000 civarındaki şehidin isimlerinin iyi bir çalışmayla tespit edilmesi ve Sargana'da yapılacak bir sembolik şehitlikte belirtilmesi, yöre tarihine katkı anlamında muhteşem bir adım olacaktır.