1915 ÇANAKKALE MÜDAFAASI İÇİN AKÇAABAT'TA TOPRAĞA DÜŞEN CANLAR

10 Ocak 1915 tarihinde Akçaabat Kalanima (Söğütlü), onlarca kişinin öldüğü büyük bir torpil (mayın) kazasıyla sarsılır. Olay, Osmanlı donanmasına yakıt olarak kömür sunan depolarından dolayı Akçaabat sahillerini mayınlayan Rus donanmasının bıraktığı torpillerle ilgilidir. Daha Çanakkale savaşları başlamamıştır ama Çanakkale savunmasında ihtiyaç duyulan torpillerden bir kısmı, Akçaabat halkı tarafından ağlarla denizden çıkarılarak sahile çekilmiştir. Torpiller ünlü Pulathane Motörüne istif edilerek Çanakkale müdafaasında kullanılmak üzere İstanbul Bahriye Komutanlığı emrine sevk edilmiştir. Erkeklerin az olması veya harp sebebiyle işlerinin çok olması dolayısıyla torpil çekilmesi ve toplanması işi sonraları tamamen kadınlarla çocuklara bırakılmıştır. Bu şekilde denizden torpil çıkarılması aylarca devam eder. Fakat, 10 Ocak 1915 Pazartesi günü yine sahile çekilen bir torpil, torpil memuru tarafından yapılan kızağa bindirilmekte iken müthiş bir gürültü ve sarsıntı ile sahilin kumluğu üzerinde infilak eder. Bu infilak kasabayı ve etrafını derinden sarsar. Olay yerinden korkunç bir kara duman yükselir. Kaza yerine varıldığında tüyleri ürpertecek feci manzaralarla karşılaşılır. Bir yığın yanmış, kömürleşmiş, paramparça olmuş insan cesedi yerlere serilmiştir. Kol, bacak, ciğer, parmak, baş parçaları dağınık bir haldedir. Zavallı torpil memurundan ise eser kalmamıştır. Akçaabat Dürbinar Mahallesi’yle Kalanima Köyü’nden olan ekserisi kadın ve çocuk olmak üzere onlarca Trabzonlu yurt hizmetinde can vermiştir. Daha sonra İstanbul’dan getirilen bir mütehassıs bir bahriye zabitinin memurluğunda torpil çekilmeğe devam edilmiş, Trabzon kadınları her an ölüm tehlikesi arz eden bu hizmeti görmeğe yine de devam etmiş ancak bu defa işe çocuklar iştirak ettirilmemiştir.

 

 

Kalanima'daki şehid sayısı için merhum Muzaffer Lermioğlu Akçaabat Tarihi adlı kitabında 82 derken, konuyla ilgili Zehra Topal hanımefendinin Sargana'dan İşgale Akçaabat (Trabzon, 2012) başlıklı çalışmasında yer alan Başbakanlık Arşiv Belgelerine göre (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti Emniyeti Umumiye 2. Şube, 5/84) ise bu sayı 42 ölü, 17 yaralı olmak üzere toplam 59 kişi olarak verilmektedir. Kalanima'da şehid düşen sivillerle ilgili arşiv belgelerindeki isim listesine bakıldığında, şehidlerin 5'i İslam kadını, diğerleri erkektir. Şehidlerin büyük kısmının çocuk olduğu görülür. Şehidlerden 28'i 18 yaşın altında olup, 28 çocuğun 3'ü 8, 1'i ise 4 yaşındadır. Bu çocuklar yüksek ihtimalle annelerinden ayrı duracak kimseleri olmayan çocuklardır. Şehidlerden ikisi ise gayrimüslimdir. Şehidlerin arşiv belgelerindeki tam isim listesi şöyledir: Satarili Eklioğlu Celal bin Hasan (15 Yaşında), Eklioğlu Şükrü bin Hasan (15 yaşında), Kalanimalı Kayaoğlu Hasan bin Temel (13 Yaşında), Nuhoğlu Ali bin Temel (15 Yaşlarında), Hacımahmutoğlu Osman bin Mustafa (16 Yaşında), Çangaloğlu Hasan bin İzzet (15 Yaşında), Kürtoğlu Hüseyin bin Tufan (Tahminen 16 Yaşında), Kürtoğlu Mustafa bin Tufan (Tahminen 12 Yaşlarında), Hacısalihzade Ali Ağanın mahdumu Ali Ağa (Tahminen 15 Yaşında), Dülgerzade Hacı İbrahim bin Hacı Hasan Efendi (10 Yaşlarında), Dülgerzade Emin Efendi'nin haremi Mürvet binti Osman (45 Yaşlarında), Dülgerzade Hüseyin Efendi'nin hademesi  Siret bin Abdullah (Tahminen 18 Yaşlarında), Molla Ahmetoğlu Mevlüt bin Hasan (50 Yaşlarında), Gaydanoğlu Mustafa bin Süleyman (Tahminen 8 Yaşlarında), İboğlu Hüseyin bin Osman (Tahminen 10 Yaşlarında), Kel(Gül)süleymanoğlu Şakir bin Şeker (Tahminen 20 Yaşlarında), Cizoğlu Rahman bin Ahmet (Tahminen 20 Yaşlarında), Birincioğlu Hakkı bin Osman (Tahminen 10 Yaşlarında), Birincioğlu kerimesi Nezaket bin Osman (Tahminen 10 Yaşlarında), Birincioğlu Ali bin İzzet (Tahminen 15 Yaşında), Tiryakioğlu Salih bin Temel (18 Yaşlarında), Velioğlu Mustafa bin Ömer (Tahminen 4 Yaşında), Lefkalı Makaçluoğlu Ali bin Hasan (12 Yaşında), Lefkalı Gaydanoğlu Mustafa bin Hüseyin (Tahminen 14 Yaşında), Cayaralı Demircioğlu Halit bin Hasan (Tahminen 12 Yaşında), Seralı Köseoğlu Hasan bin Mustafa (Tahminen 16 Yaşında), Kaloynalı Latifoğlu Mustafa bin Osman (Tahminen 10 Yaşında), Varalı Bayburtluoğlu Hamit (Tahminen 50 Yaşında), Varalı Bayburtluoğlu Mehmet bin Hamit (Tahminen 15 Yaşında), Bayburtluoğlu Ali bin Hamit (Tahminen 17 Yaşında), Kalyaralı Mumcuoğlu Ömer bin Ali (Tahminen 13 Yaşında), Metinganiyalı Muslioğlu Ali'nin mahdumu (Tahminen 55 Yaşında), Satarili Suri Yusuf'un oğlu (Tahminen 28 Yaşında), Timenalı Binatoğlu Mustafa'nın gelini Fatma (Tahminen 25 Yaşında), Sidıksalı Lüleoğlu Haşim bin Süleyman (Tahminen 15 Yaşında), Karakaşoğlu Pandeli veledi Bilko (20 Yaşında), Benayotoğlu İstavri veledi İstilo (Tahminen 20 Yaşında), Satarili Surıoğlu Ali'nin mahdumu (28 Yaşında), Galinoslu Kanoğlu Mehmet Efendi'nin zevcesi Hüsna (32 Yaşlarında), Muhacir Mehmed Ağa'nın zevcesi (48 Yaşlarında), Sakazade Mikdat Ağa'nın yeğeni Hamdi (8 Yaşında), Kalanimalı İboğlu Ahmed bin Mehmed (8 Yaşında).

 

 

Patlamada yaralananların sayısı ise 17'dir. Yaralananların akibeti hakkında bilgi sahibi değiliz. Yörede yapılacak bir sözlü tarih çalışması bu konuda ciddi bilgilere ulaşılmasını sağlayabilir. Yaralılardan 6'sı kadındır. 11'i çok genç ve hatta çocuk yaştadır. Belgelere yansıdığı kadarıyla yaralılar şunlardır: Dülgerzade Emin Efendi'nin kayınvalidesi Gülfem (Yaralı, Tahminen  85 Yaşında), Kalanimalı Altmışoğlu Hasan bin Salih (Yaralı, 14 Yaşında), Cizoğlu Bekir bin Ali (Yaralı, 65 Yaşında), İmamoğlu Mustafa bin Bekir (Yaralı, 15 Yaşında), Cizoğlu Bekir bin Ali (Yaralı, 65 Yaşında), Mucuralı Hacısalihzade Ömer Efendi'nin hademesi Zarife (Yaralı, 10 Yaşında), Lefkalı Mısıroğlu Osman (Yaralı, 30 Yaşında), Türkmenoğlu Şakir (Yaralı, 18 Yaşında), Satarili Eklioğlu Bilal bin Ali (Yaralı, 16 Yaşında), Karahasanoğlu Şevki bin Deli Mehmet (Yaralı, 16 Yaşında), Kazancıoğlu Ali Rıza Efendi'nin haremi Naciye (Yaralı, 30 Yaşında), Hamal Mahmut'un kerimesi Serhat (Yaralı, 8 Yaşında), Hacıtosunzade Ahmet Efendi'nin zevcesi Hafız Hanım (Yaralı, 15 Yaşlarında), Kömürcü, Hasan Çavuş'un zevcesi (Yaralı, 45 Yaşlarında), Hacı Abdullah İzzet bin Mustafa (Yaralı, 6 Yaşlarında), Üstürkiyalı Kankaloğlu Ahmet bin Ali (Yaralı, 6 Yaşlarında), ........Beyi (Yaralı, 10 Yaşında).

 

 

Bahsettiğimiz olay, Akçaabat'ta bugünkü Haçkalıbaba Hastanesi'nin yanından geçen Kalanima (Söğütlü) Deresi'nin sahile akan kısmının etrafında meydana gelmiştir. Sahada yani Haçkalıbaba Hastahanesi ve Elif Un Fabrikası civarında yaptığım araştırmalarda, olayın gerçekleştiği bu mıntıkadan yakın tarihlerde kum çekilirken bazı kemiklerin çıktığı ifade edilmiştir. Bunların şehidlere ait olup olmadığını bilemiyoruz. Fakat elimizdeki en kesin bilgi, şehidlerin isimleri ve olayın gerçekleştiği yerdir. Kalanima'da şehid düşen sivillerin isimleri Osmanlı Arşivindeki belgelerden bilinmektedir. Bugünkü Haçkalıbaba Devlet Hastanesi'nin sahil kesiminde, denize sıfır vaziyette ve şehidlerin adlarının belirtileceği bir sembolik ama şehid isimlerinin yazılacağı taşlardan oluşacak bir şehidlik yapılmalıdır. Şehidliğin içine ise büyük bir şehidler anıtı ile şehidliği ifade edecek dev bir bayrak dikilmelidir. Her Çanakkale zaferi yıldönümünde burada muhakkak bir anma töreni düzenlenmelidir. Bu şehidlikle birlikte Çanakkale ruhu Trabzon'da yeniden inşa ve ihya edilir. Şehidliği yapacak olan kurumlar ise, çok büyük, hatırlı ve kalıcı bir kültürel çalışmaya imza atmış olurlar.